DSP nədir və həqiqətən insan orqanizmi üçün ziyandırmı?
Bugün danışacağımız material DSP olacaq. DSP rus dilində qısaldılmış addır və dilimizə TYP (Taxta-yonqarlı piltə) kimi tərcümə olunur. DSP daha çox əlçatan, ucuz olmasına və mebellərin hazırlanmasında istifadə edildiyi üçün məşhurluq qazanıb. Üstəlik DSP-nin müxtəlif növləri mövcuddur. Mətbəx mebellərinin hazırlanmasında geniş istifadə olunan DSP bəzən insan orqanizmi üçün zərərli material kimi qəbul edilir. Bəs görəsən bu materiala olan bu cür münasibəti doğuran səbəbin kökü nədir?
İlk öncə baxaq görək DSP-nin özlüyündə tərkibi nədən ibarətdir. Deməli, DSP-ni tullantıdan, daha doğrusu taxta kəpəyindən və yonqardan hazırlayırlar. Bu tullantı materialları bir-birilərinin üzərinə yapışqanla yapışdırılaraq yüksək tempratur və təzyiq altında preslənir. Məsələ də məhz istifadə olunan yapışqandadır. Qatran yapışqan olaraq seçilir. Onun tərkibində insan orqanizmi üçün ziyan olan fenol var.
Lakin DSP-nin ziyanlığı barədə danışanlar, qeyd etmirlər ki, ziyanlılıq dərəcəsi qatranın tərkibindəki fenolun faizindən asılır. Avropada bunu E0.5, E1, E2 və s. kimi işarələyirlər. Nəticədə əgər yapışqan E0.5 tərkibli qatran seçilərsə, o zaman insan sağlamlığı üçün narahat olmağa dəyməz. Dediyimiz kimi DSP-nin müxtəlif növləri olur və bu hal ucuz növündə qarşıya çıxa bilər. Bir də ki fenol yalnız DSP açıq qaldığı formada buxarlanıb insan üçün zərərli ola bilər. İndi hazırlanan mebellərin əksəriyyəti isə melamin qatran hopturulmuş xüsusi qoruyucu örtük ilə laminasiya olunur.
240° yüksək tempraturda və 30 kq/sm2 təzyiqdə qatran əriyib örtükdən kənara çıxır. Beləcə örtük DSP-nin səthi üzərinə yapışır, qatran isə ona kimyəvi və mexaniki təsirlərə qarşı dözümlü termoreaktiv plastik xüsusiyyətini verir. Bu da suya davamlılığı artıraraq, mebelin qoruyucu lentinin qopmasına mane olur. Mebellər ilk dəfələrdə DSP-dən hazırlananda ucuz yonqar, taxta kəpəyi və yapışqan seçilirdi. Bu da mebelin ümumi keyfiyyətində özünü biruzə verirdi. Lakin indi bazardakı keyfiyyətli xarici mebellər ilə rəqabət aparmaqdan ötrü yerli məhsulları da rəqabətə dözümlü etməyə çalışırlar.
DSP-lər materialına, ölçülərinə, sıxlığına görə də qruplara ayrılır. Birinci növ DSP bütün standartlara tamamilə cavab verir, texniki ideal və eyni rəng keyfiyyətində olur. İkinci növ nisbətən kobud formaya malik olur, kənarlarda qopmalar, üzərində cızıqlara rast gəlinir, lakin digər məsələlərdə birinci növdən fərqlənmir. Üçüncü növ isə ümumiyyətlə tikinti üçün nəzərdə tutulduğundan və tərkibində iri yonqarlar olduğundan kobud formaya malik olur.
DSP alarkən üç ölçünün üçünə də fikir vermək lazımdır: uzunluq (18 pozisiya – 1830-5680 mm), en (9 pozisiya – 1220-2500 mm) və qalınlıq (3 pozisiya).
DSP nə qədər nazik olarsa, ondan hazırlanan mebel bir o qədər zərif alınar. Mətbəx, bar piştaxta, dolab mebellərində əsasən DSP 32-38 mm istifadə olunur. Qalınlığı 8-16 mm olan piltələrdən mebellərin bəzəklərini, daxili arakəsmələri və s. hazırlayırlar. Döşəmənin laminasiya etməmişdən qabaq D 16-22 mm-dən istifadə olunur.
DSP-lərin sıxlığına gəldikdə isə, bəzən düşünürlər ki, xırda yonqarlı növlərin sıxlığı nə qədər çox olsa, bir o qədər yaxşıdır. Lakin müəyyən standartlar var ki, sıxlıqlar buna cavab verməlidirlər. Sıxlığına görə də DSP-lər üç növə ayrılırlar: kiçik, orta və yüksək sıxlıq. Kiçik sıxlıq hər m3-ə 550 kq-a, orta sıxlıq 550-750 kq-a qədər, yüksək sıxlıq isə 750 kq-dan yuxarı düşür.
DSP-lərin yaxşı tərəfləri olduğu qədər təbii olaraq mənfi cəhətləri də var. Bunlardan biri vinti açıb-bağlayarkən DSP-nin ovulmasıdır və vinti təkrarən eyni dəliyə baxlamağın mümkün olmamasıdır.
Lakin təbii ağac baha olduğuna görə, yenə də DSP mebel bazarında aparıcı material rolunu oynayır.
